Istoričari na Podgoričkom plenumu: Brak između politike i istoriografije uvek loše rešenje
Drugog dana Podgoričkog plenuma: Quo vadis, Balkan? u organizaciji Regionalne akademije za razvoj demokratije, Centra za građansko obrazovanje i Fondacije Fridrih Ebert svoje viđenje probelma radikalizacije i fašizacije društava na Zapadnom Balkanu dali su istoričari Ivo Goldstein iz Hrvatske, Milivoj Bešlin iz Srbije, Husnija Kamberović iz Bosne i Hercegovine, Dubravka Stojanović iz Srbije i Adnan Prekić iz Crne Gore.
Istoričar Ivo Goldstein rekao je da je za naše poimanje sadašnjosti ključan Drugi svetski rat. On je naglasio da se u doba socijalističke Jugoslavije stvarala kultura sećanja protkana strategijom stvaranja bratstva i jedinstva i jasnom određenju prema tome ko je u Drugom svetskom ratu bio na pravoj, a ko na pogrešnoj strani i da lično smatra da je u tom smislu jugoslavenski socijalizam dao pošten i tačan odgovor na to pitanje. Uz sva saznanja o zločinima koji su tada činjeni, činjenica ostaje da su partizani jedini bili na pravoj strani. Osamdesetih i devedesetih godina i u Hrvatskoj i u Srbiji su se ove stvari počele relativizirati istorijski revizionizam je na velika vrata ušao na scenu. Goldstein je podsetio na prvu izbornu kampanju u Hrvatskoj kada je Franjo Tuđman NDH proglasio izrazom želje hrvatskog naroda za sopstvenom državom. On vidi tri razloga za hrvatski revizionizam. Najpre, ćutanje o osetljivim temama iz Drugog svetskog rata, politički ciljevi revizionista koji su izrazito desničarski i zbog kojih taj revizionizam možemo zvati ustašizacijom ili ustašonostalgijom, a zatim i odgovor na srpski nacionalizam koji su generisali situacija na Kosovu i nezadovoljstvo Ustavom iz 1974. godine. Goldstein je dodao da revizionisti u Hrvatskoj deluju više od trideset godina i konstantno i vrlo aktivno plasiraju laži sa čijom se količinom prilično teško nositi.
Doktor Milivoj Bešlin je kazao da istorija nikada ne pripada prošlosti i da je bez savremenog konteksta nemoguće proučavati istoriju. On je upozorio na stalne potrebe političkih struktura da zloupotrebom istorije sebe legitimišu. Naglasio je da je na Balkanu problem u tome što se nacionalne istoriografije nisu nikada odvojile od nacionalističkih ideologija i da zbog toga na ovim prostorima istoričari vode bitke koje su njihove kolege u Evropi dobile još u 20. veku. Svi desničarski pokreti u svom temelju imaju izgradnju mita, što podrazumeva izvrtanja, zloupotrebe, fabrikovanje i falsifikovanje činjenica. On je ocenio da je dominantni nacionalizam na našim prostorima srpski nacionalizam, da on, kao i ostali nacionalizmi na našim prostorima, zloupotrebljava istoriju i mitove, da za njega ne postoji polivalentnost identiteta i da to govori o totalitarnom karakteru nacionalizama na našim prostorima. On je govorio i o ulozi Srpske pravoslavne crkve kao pokretaču srpskog nacionalizma danas, ali i o bazi na kojoj se gradi srpski svet, kao svojevrsna replika ruskog sveta. Bešlin je ocenio da bi se moglo reći da je Srbija prevazišla fazu istorijskog revizionizma i ušla u fazu istorijskog revanšizma koji na nasilan način, destabilizacijom regiona, pokušava da promeni odnose u regionu i ugrozi druge države.
Dubravka Stojanović je rekla da je istorija nauka o sadašnjosti, a ne o prošlosti i naglasila da treba razlikovati reviziju istorije i revizionizam koji podrazumeva svesno, zlonamerno ideološko i ciljano manipulisanje istorijskim činjenicama i zloupotrebu prošlosti. To je veliki problem kada je nauka u pitanju, ali mnogo veći problem kada se to pretoči u nastavu istorije i kada govorimo o desničarskim pokretima i mladima koji su mahom desničarski orijentisani, treba imati u vidu da je jedan od uzroka za to upravo nastava istorije. Profesorka Stojanović je rekla da je cilj promena u udžbenicima istorije devedesetih godina bio da se rat stavi u kontekst sadašnjosti i da se opravda. Tokom dve hiljaditih godina, u Srbiji je došlo do radikalne promene mesta partizana i četnika i to je tumačenje Drugog svetskog rata koja se zadržalo sve do danas. Poslednji napad na udžbenike u Srbiji desio se prošle godine uz pozive zvaničnika da se ukine mogućnost izbora više udžbenika i da isključivo država piše udžbenike koji će „govoriti istinu“. Ona je ocenila da je u svim zemljama regiona kada je u pitanju školska istorija došlo do drastičnog pogoršanja kroz junački narativ, veličanje rata i samoviktimizaciju. Profesorka Stojanović je ocenila da su nacionalisti od devedesetih i tokom ratova napravili države bez budućnosti i stvorili države koje nude večnost, ali bez nade i bez vizije budućnosti.
Profesor Husnija Kamberović analizirao je dramatičnu situaciju u Bosni i Hercegovini i u radikalizaciji prepoznao različite motive i dinamiku. U političkom smislu, ako se fokusiramo na razdoblje nakon ratova, on je prepoznao nekoliko različitih kanala za njeno sprovođenje, od kojih je najznačajniji i potencijalno najopasniji institucionalni. On je naglasio da je problem i u tome što u Bosni i Hercegovini postoji veliki broj različitih istina i da govoriti o nacionalnim istoriografijama znači davati im značaj naučne istoriografije, što svakako ne može biti slučaj. On je dodao i da nacionalistička interpretacija prošlosti pokušava da kreira bolju sliku prošlosti da bi, kroz tako kreiranu sliku, stekli legitimitet. On je ocenio da način borbe protiv ovih pojava može biti saradnja među istoričarima, kako na regionalnom, tako i na nacionalnom nivou, i da se mora pružiti zajednički odgovor.
